سلامت روحی و روانی در یک نگاه به‌ معنی کیفیت زندگی است. لذت بردن از زندگی، شاکر و امیدوار بودن، تامین نیازها، بهره‌مندی از امنیت و آرامش اجتماعی، وجود رابطه عاطفی از جمله مولفه‌ های مهم آن به‌شمار می‌رود. سلامت روان ابعاد بسیار گسترده‌ای دارد و علاوه بر شخص، خانواده، جامعه، اقتصاد و فرهنگ را نیز دربر می‌گیرد که در جدول زیر شماری از عوامل ایجاد‌ و تهدید‌کننده آن به تفکیک بیان گردیده است.

در دنیای امروز به‌نظر می‌رسد تعریف رضایتمندی و موفقیت، بر اساس عوامل مادی همچون ثروت، شهرت، پایگاه اجتماعی و… کم‌رنگ‌تر شده و تلاش برای جست‌و‌جوی معنا، هدف زندگی، رضایت و آرامش درونی افزایش یافته است. به‌عنوان مثال اگرچه جوان‌بودن، برخورداری از سلامت جسمانی، تحصیلات، شغل و درآمد مناسب و… می‌تواند در شادمانی و سلامت روان تاثیرگذار باشد، اما در بعضی موارد ثروت و امکانات زیاد با خشونت، یاس و انزوا‌طلبی همراه است.

عوامل موثر بر سلامت روان:

بهداشت روان و خانواده

خانواده اولین و مهم‌ترین نهاد اجتماعی است که بسیاری از هنجارها و ناهنجاری‌های اجتماعی در آن شکل می‌گیرد. امن و سالم بودن محیط خانواده در روحیه اعضای آن تاثیر مثبت گذاشته و این تاثیرات مطلوب به جامعه منتقل می‌شود. از سوی دیگر محیط نامساعد و ناهنجار خانواده، با تاثیر مخرب بر اعضای آن، جامعه را نیز متاثر می‌کند. روابط سالم و انسانی میان اعضای خانواده بسیار پر اهمیت است و پایه سلامت روانی اعضای خانواده به‌شمار می‌رود. نزاع، درگیری‌های خانواگی و طلاق عامل اصلی بسیاری از ناهنجاری‌های روانی همانند افسردگی، اضطراب و در نتیجه کاهش سطح بهداشت روانی فرد و اجتماع می‌باشد. بررسی مقوله بهداشت روانی افراد و عوامل موثر بر آن، از زمان پیش از تولد تا بزرگسالی، نقش مهمی در ارتقای سطح سلامت و پیشگیری از ابتلا به اختلالات روانی دارد.

بدون شک، نقش خانواده به‌عنوان عنصر اصلی تأثيرگذار بر روابط، رفتارها و خصوصيات ذاتی و اكتسابی اعضا، واضح و غيرقابل ترديد است و همواره خانواده به‌عنوان عنصر اصلی مطالعات و پژوهش‌های اجتماعی مورد توجه بوده است. خانواده سالم بستر مناسبی برای رشد و شكوفايی و بالندگی اعضای خود فراهم میكند و در حفظ و ارتقای سلامت جسمی و روانی آن‌ها تأثير فراوان و غيرقابل انكاری دارد. در مقابل، خانواده ناسالم زمينه را برای ايجاد اختلاف در ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی فراهم كرده و افراد را به سمت بزهكاری، وابستگی‌ به مواد مخدر و … سوق می‌دهد.

اعتیاد نوعی بیماری جسمی، روحی و روانی به‌شمار می‌رود که به‌دلیل ماهیت پیش‌رونده‌اش تمامی ابعاد زندگی شخص، خانواده و جامعه را به‌خطر می‌اندازد و علاوه‌بر عوارض جسمی و روحی برای فرد معتاد، سلامت جامعه را نیز از نظر سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مورد تهدید و آسیب قرار می‌دهد. افراد مصرف‌کننده مواد مخدر دارای ویژگی شخصیتی آسیب‌پذیر هستند. خصوصیات روانی- شخصیتی این افراد صرفا ناشی از مواد مخدر نیست، بلکه آنان قبل از اعتیاد دارای نارسایی‌های روانی و شخصیتی هستند که درصد قابل‌ توجهی از آن به عدم سلامت روانی خانواده‌اشان برمی‌گردد و تنها بعد از اعتیاد به‌صورت مخرب‌تری تشدید و ظاهر می‌شود. علاوه‌بر تعارضات، اختلافات و درگیری‌های خانوادگی مواردی چون نابسامانی‌های اجتماعی، فشار همسالان، مشکلات روانی، هیجانی و… را نیز می‌توان از علل گرایش به مصرف مواد مخدر به‌شمار آورد.

همان‌گونه که بیان شد، بسیاری از مشكلات اخلاقی جامعه امروز ما ریشه در اختلافات خانوادگی دارد. آمارهای مربوط به مسائل اخلاقی نشان می‌دهد، اغلب افراد بزهكار از نعمت خانواده سالم محروم و وارث ناهنجاری‌های خانوادگی بوده‌اند. بنابراین مسئله سلامت روانی خانواده به‌عنوان پایه و اساس بهداشت و سلامت روان فرد و جامعه باید مورد توجه زیادی قرار گیرد. در این راستا مواردی چون، قوانین و مقررات صریح و روشن در خانواده، تعیین حریم افراد در ساختار خانواده، روحیه سپاسگزاری در بین اعضا، ایجاد احساس عزت نفس در یکدیگر، مهارت‌های ارتباطی موثر، حمایت‌های اجتماعی خانواده، تعلیم و آموزش‌های صحیح اخلاقی و اجتماعی و… را می‌توان از جمله عوامل موثر در سلامت روانی خانواده به‌شمار آورد.