گیاهان دارویی در سال‌های اخیر به یکی از جذاب‌ترین موضوعات در حوزه علوم پزشکی تبدیل شده‌اند.

خداوند متعال در قرآن كريم در مجموع به 16 گياه و ميوه از جمله سير (Allium sativum) و پياز (Allium cepa) به صورت مستقيم و غيرمستقيم اشاره فرموده است. در روايات اسلامی و طب سنتی نيز، خواص متعدد درمانی اين گياهان بیان شده است.

برای سیر و پیاز، خواص دارویی بسیاری کشف شده است. تأکید طب سنتی و روایات اسلامی هم بر استفاده از این دو گیاه، می‌باشد. در این مقاله به بررسی خواص دارویی و زیستی سیر و پیاز خواهیم پرداخت. همچنین خواص آن را از دیدگاه قرآن کریم، احادیث و منابع معتبر طب سنتی و گیاهان دارویی بررسی می کنیم.

خواص درمانی سیر و پیاز

سیر و پیاز از جمله مواد غذایی مهمی هستند که در وعده‌های روزانه ما مورد استفاده قرار می‌گیرند. بیش از 400 سال است که سیر به عنوان یک گیاه دارویی برای درمان انواع بیماری‌های مزمن، از جمله سردرد، نیش حشرات، کرم‌های روده‌ای، تومورها، وبا و دیسانتری به کار می‌رود.

جالب است بدانید که در دو جنگ جهانی، سیر به عنوان یک راهکار برای پیشگیری از قانقاریا مورد استفاده قرار گرفته و در هند نیز به عنوان یک شستشو دهنده برای زخم‌ها شناخته می‌شود. امروزه سیر در نقاط مختلف جهان برای درمان بسیاری از بیماری‌ها به کار می‌رود.

تحقیقات علمی نشان می‌دهند که اثرات دارویی و زیستی سیر و پیاز به دلیل وجود مقادیر زیاد ترکیبات سولفوری در این گیاهان است. این ترکیبات طعم خاص سیر و پیاز را به وجود می‌آورند. در پیاز، فلاونوئید وجود دارد، در حالی که در سیر این ترکیبات مشاهده نمی‌شوند.

خواص زیستی مواد تشکیل‌دهنده سیر و پیاز، از جمله لکتین، پروستاگلاندین، فروکتان، پکتین، آدنوزین، ویتامین‌های B1، B2، B6، C و E، نیکوتینیک اسید، اسیدهای چرب، گلیکولیپید، فسفولیپید و اسید آمینه های ضروری، در طی دهه‌های متوالی مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. تاکنون، اهمیت زیستی و خواص دارویی این ترکیبات، از جمله اثرات ضد قارچی، ضد باکتری، ضد تومور، ضد ترومبوز و خواص هیپوکلسترولمیک ساپونین‌هایی مانند B کلروژنین، شناخته شده است.

در پژوهش های انجام شده روی موش ها، مشخص گرديد كه AGE، تجمع كلسترول در ديواره سياهرگ و تجمع پلاکت در ديواره شريان ها را كاهش می دهد. برخی محققان اظهار كرده اند كه پياز تركيباتی دارد كه ميزان تری گليسريد خون را كاهش می دهد و از بيوسنتز كلسترول كبدی موش در آزمايشگاه نيز جلوگيری می كند.

 سایر خواص سیر و پیاز عبارتند از:

• کنترل فشار خون
• خواص ضد پلاکتی
• پيشگيری از سرطان
• مؤثر در بیماری‌های قلبی-عروقی
• كاهش كلسترول، کاهش لیپیدمی
• خواص ضد میکروبی، ضد انگلی، ضد قارچی
• مقابله با دیابت و کاهش هموسیستئین خون

برای مطالعه بیشتر در زمینه خواص سیر و پیاز به مقاله مرتبط رجوع کنید.

خواص ضد سرطانی سیر

شواهد بسياری نشان می دهد كه آب و تركيبات محلول ليپيدی سولفور، تركيبات ارگانيک سولفور B -Eruboside (يک استروئيد)، Saponin و تركيبات ارگانيک سلنيوم نقش مهمی در فعاليت های ضد سرطانی سير و پياز دارند. سير و پياز به دليل داشتن سلنيوم زياد، نقش ضد سرطانی بيشتری در مقايسه با ساير گياهان دارند. اين خاصيت به علت جايگزينی گوگرد با سلنيوم در سير می باشد.

همچنين Quercetin و Kaempferol در پياز، مسئول خواص ضد سرطانی هستند و باعث فعاليت های آنتی اكسيدانی و ضد التهابی می شوند. عللاوه بر اين، مطالعات اخير نشان می دهند كه Quercetin، ظرفيت زيستی برخی از داروهای ضد سرطانی را افزايش می دهد. به عنوان مثال Tamoxifen و آنتی ژن های غيراستروئيدی كه برای درمان و پيشگيری از سرطان پستان استفاده می شوند با افزايش جذب رود های و كاهش متابوليسم، اين كار را انجام می دهند.

نتايج پژوهش های محققان مؤسسه ملی سرطان آمريكا نشان داد كه سير قدرت فراوانی در پيشگيری از سرطان دارد.

خواص ضد دیابتی

آثار سير و پياز به عنوان يک عامل كاهش دهنده قند خون، به ندرت در پژوهش ها مورد توجه قرار گرفته است. محققان مشاهده كردند كه مصرف پياز در موش های ديابتی، آثار هايپوليپيدميک و هايپوگاليسميک ايجاد می كند. تركيبات بيواكتيو سير و پياز مانند Methiin و ACS، فعاليت ضد ديابتی خود را با تحريک توليد و ترشح انسولين از پانكراس، جلوگيری از جذب گلوكز تغذيه ای و فراهم نمودن ذخيره گلوكز اعمال می كنند.

تأثیر روی سیستم ایمنی

يافته های فراوانی درباره آثار قابل توجه تركيبات و محصولات سير به خصوص AGE، بر سيستم ايمنی بدن گزارش شده؛ درصورتی كه براي پياز هيچ خاصيت ضد التهابی اعلام نشده است. AGE، خواص ضد آلرژيک و ضد توموری دارد و می تواند به طور مستقيم و غيرمستقيم بر سيستم ايمنی بدن اثرگذار باشد. همچنين در توليد لنفوسيت و آنتی بادی در بدن نيز نقش دارد. ايمني ايجاد شده توسط سير می تواند به درمان و پيشگيری از بيماری های قارچی تهاجمی كمک كند. همچنين پژوهش ها نشان می دهند كه سير همراه با عوامل ضد قارچی بدن در ايمن سازی سلول های ميزبان نقش دارند.

خواص سیر و پیاز از دیدگاه طب سنتی

اخوينی در كتاب هدايت المتعلمين در موارد زيادی از سير نام برده و مصرف آن را برای افزايش اشتها، ويار بانوان حامله به خوردن خاک و اسهال بلغمی مفيد دانسته است. ايشان همچنين در بيماری هايی مانند: آب مرواريد چشم، بواسير، زيادی خون قاعدگی و زردی چشم كه علت آن يرقان نباشد، مصرف سير را منع نموده است. Galenus معتقد است سير برای افرادی كه در مناطق سردسير زندگی می كنند و همچنين در فصل زمستان سودمند است؛ زيرا اخلاط سرد را گرم می كند و اخلاط غليظ را كه در بدن هنگام فصل زمستان افزايش می يابد، از بين می‌برد.

رازي در كتاب منافع اغذيه درباره مزايای مصرف سير می نويسد: “رقيق كننده خون است، مانع قولنج می شود، عطش را برطرف می كند، دردهای مزمن را رفع می كند، بدن را به مقدار زياد گرم می كند، در بدن زياد نمی ماند و حرارت آن شبيه به گرمی تب نيست؛ بلكه يک حرارت مطبوع است و اين بزرگ ترين مزيت سير است.

همچنين برای مزاج های بلغمی و سرد، نيازی به خوردن مصلح پيدا نمی شود؛ اما اشخاصی كه مزاجشان گرم است بايد از خوردن آن دوری كنند، مخصوصاً در فصول گرم سال و چنانچه ميل به خوردن آن داشتند و برای نفخ شديدی كه احياناً عارض مزاج ايشان شده است ناچار به خوردن آن بودند، بايد آن را با سركه و يا با ماست مصرف كنند و روی آن قدری سكنجبين و آب بسيار خنک بنوشند.

رازی درباره مصرف سير با سركه (سيرترشی) می نويسد: “ترشی سير نيز مانند ترشی پياز است و توليد عطش نمی كند و برای اشخاصی كه مزاج سرد دارند و مايلند ترشی بخورند، خوردن ترشی سير مناسب تر است. منافع پياز ترشی از ديد رازی اشتها را باز می كند و اگر كهنه باشد و مدتی پياز در سركه مانده باشد عطش آور نبوده و بخار آن به سر آسيبی نمی رساند.

خواص سیر و پیاز از دیدگاه روایات و طب اسلامی

با توجه به اهميت روايات اسلامی درخصوص خواص گوناگون سير و پياز، اين دسته از روايات به دو بخش تقسيم می شوند. بخش اول، رواياتی است كه صحيح بودن آنها ثابت شده است و بخش دوم شامل رواياتی می شود كه منسوب به ائمه (ع) می باشد؛ اما اعتبار سندی آن نزد محقق معلوم نيست. از جمله روايات صحيح درخصوص مصرف سير و پياز، روايتی از حضرت اميرالمومنين (ع) است كه از رسول خدا (ص) نقل می كند: “سير بخوريد و با آن مداوا كنيد كه هفتاد بيماری را شفا می دهد. همچنين امام باقر (ع) از پيامبر اسلام (ص) روايتی نقل می كند: “هرگاه وارد شهری شديد از پياز آن بخوريد؛ زيرا با خوردن پياز آن شهر از امراض عمومی آنجا در امان هستيد.

امام رضا (ع) در ماه اسفند خوردن سير را توصيه می كنند؛ اما در بيانی ديگر فرموده اند كه در فصل بهار بايد از خوردن پياز و سير و ترشی پرهيز كرد؛ زيرا از جمله خواص اين دو ميوه گياهی آن است كه فشار خون را پايين می آورد و معلوم است كه با هيجان خون به هيچ وجه صلاحیت ندارد. امام رضا (ع) می فرمايند: كسانی كه می خواهند دچار بيماری های ناشی از توليد باد (ريح) در بدن نشوند، هفته ای يک بار سير مصرف كنند.

در روايات متعددی از سير به عنوان درمان هفتاد بيماری ياد شده است. از امام صادق (ع) نيز حديثی منقول است كه: “پياز بخوريد كه در آن خواص زيادی وجود دارد: دهان را خوشبو می كند، لثه ها را محكم می سازد، خستگی را از بين می برد، اعصاب را قوی می سازد و تب را از بين می برد.
اين سخن را امام صادق (ع) در قرن دوم هجری و پيش از كشف منافع پياز در طب امروز فرمود كه تجربه های امروزی صدق گفتار آنان را هرچه بيشتر نشان می دهد.