بررسی خواص انار از ديدگاه طب سنتی ايران و طب مدرن

انار ميوه ای است كه از قديم الايام تـا امـروز جهـت رفـع بسياری از بيماری ها مورد استفاده قرار می‌گرفته اسـت. در كتـب طـب ايرانی برای تمام اجـزاء انـار، خصوصـياتی ذكـر شـده اسـت و اثرات هر يك از اين اجزا روی اعضای مختلف بدن به تفصـيل مشخص شده است. همچنین حكمای قديم ايرانی بر پايه‌ی اصـول طبی قديم برای هر يك از اين اثرات مكانيسم های دقیقی بيـان نمـوده انـد. در طی دهـه هـای اخيـر مطالعـات زيـادی روی قسمتهای مختلف انار از جمله ريشه ی درخت انار، گل انار، دانه ی انار و پوست ميوه ی انار انجام شده اسـت.

در این مقاله به خواص انار از ديدگاه طب سنتی ايران و طب مدرن، می پردازیم.

در طب سنتی ایران، به طور جامع به بررسی خواص و مضرات گیاهان پرداخته شده است. انار، یکی از گیاهانی است که در طب ایرانی به آن توجه خاصی شده و در درمان، پیشگیری و کنترل بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله، به تحلیل خواص بخش‌های مختلف انار بر روی اعضای مختلف بدن از منظر طب سنتی و مقایسه آن با یافته‌های طب مدرن خواهیم پرداخت.

انار به عربی، رمّان، ميـوه ای بـا نـام گيـاه شناسی Punica granatum از تيره punicaceae می باشد. در زبان لاتـين باسـتان pumum بـه معنـای سـيب و granatum بـه معنی پـر هسـته می باشد، بنابراين Punica granatum یعنی سيب پر هسته.

خاستگاه انار، ايران می باشد. بعـد از آن بـه تـدريج از مديترانه تا شمال هند، گسترش پیدا کرده است. اين ميوه در اواخر قرن 19 وارد آمريكا شد و امروزه در كشورهای مختلفی كشت می شود. ایران، بزرگ‌ ترین تولید کننده انار در جهان می باشد و کشور هند در رتبه دوم قرار دارد. درخت انار، درخت کوچکی است به ارتفاع حداکثر 6 متر که در مناطق نیمه گرمسیری رشد می‌کند.

ميوه انار، کروی شکل است و پوست آن ضخیم و به رنگ قرمز می‌باشد. درون آن تعداد زیادی دانه سخت وجود دارد که هر یک از آن‌ها با پوششی آبدار و شیرین یا ترش و شیرین به رنگ قرمز شفاف، احاطه شده است. این دانه‌ها و پوشش آبدار اطرافشان، بخش خوراکی انار را بـه عنـوان ميـوه، تشکیل می‌دهند.

خواص انار

انار در طب ایرانی به عنوان گیاهی شناخته می‌شود که تمامی بخش‌های آن، از جمله گل، میوه، ساقه، برگ و ریشه، دارای خاصیت قبض، هستند. این ویژگی در انواع مختلف انار، از جمله ترش، شیرین و ملس، مشاهده می‌شود. طبق اصول طب ایرانی، هر ماده‌ای که خاصیت قبض داشته باشد، به تقویت اعضای بدن کمک کرده و علاوه بر بهبود عملکرد آن‌ها، از ورود سموم به آن‌ها نیز جلوگیری می‌کند.

بنابراین، انار به تقویت معده و کبد کمک کرده و از خونریزی جلوگیری می‌کند. همچنین در بهبود زخم‌ها، پیشگیری از سردردهای میگرنی و درمان بیماری‌های گوش، حلق و بینی نیز مؤثر است. این میوه می‌تواند ترشحات پشت حلق را کاهش دهد و دارای خواص ضد آلرژی، ضد میکروبی، ضد بیماری‌های قلبی و عروقی، ضد سرطانی و ضد التهابی نیز می‌باشد. علاوه بر این، انار در کنترل دیابت و درمان برخی مشکلات پوستی نیز نقش موثری دارد.

با توجه به تجربیات چند صد ساله و پیشرفت‌های علمی جدید، انار می‌تواند به‌طور مستقل یا به‌ عنوان مکمل در درمان انواع بیماری‌ها به کار رود.

اجزای مختلف این گیاه، از میوه و گل تا پوست میوه، پوست درخت و ریشه، دارای خواص درمانی متعددی هستند که در تحقیقات اخیر به طور ویژه، مورد توجه قرار گرفته‌اند. در کتب معتبر طب سنتی ایران، به زیبایی و ظرافت، خواص بخش‌های مختلف انار توصیف شده است.

با توجه به فراوانی تولید این میوه انار در ایران و اشاره‌ای که در قرآن به آن شده است، همچنین با توجه به تأکید طب سنتی ایران بر درمان با غذا پیش از استفاده از دارو، انار به عنوان یک غذای دارویی شناخته می‌شود. از این رو، جمع‌آوری مطالب حکیمان طب سنتی درباره انار ضروری است تا شاید بتواند زمینه‌ساز پژوهش‌های جدید در این زمینه باشد.

برای مطالعه بیشتر در زمینه خواص انار به مقاله مرتبط رجوع کنید.

جایگاه انار در طب سنتی

ویژگی‌ درخت انار: درخت انار دارای ریشه‌های قوی و ضخیم است و شاخه‌های آن در ابتدا به صورت راست هستند. با گذر زمان و افزایش ضخامت، این شاخه‌ها به شکل پیچ‌خورده و مجعد درمی‌آیند و بر روی آن‌ها گره‌هایی شکل می‌گیرد. پوست ریشه و شاخه‌ها سخت و مقاوم بوده و قابلیت جدا شدن به صورت ورقه‌ای را دارد.

در طب سنتی به این حالت، “تقشر” گفته می‌شود. برگ‌های این درخت کشیده هستند و در طول سال به طور مداوم می‌ریزد و گل‌های آن رنگ قرمز دارند. این درخت در زمین‌های سنگلاخ، ثمر بهتری می دهد.

انواع انار

انار از نظر رستنگاه به دو دسته‌ی بری و بُستانی تقسیم می‌شود و از نظر طعم نیز به سه گروه مختلف تقسیم‌بندی می‌گردد. نوع اول، انار شیرین (املسی) است که دارای طبعی سرد و معتدل و تر می‌باشد. نوع دوم، انار ترش و شیرین یا میخوش است که در سردی و تری به حالت معتدل نزدیک است (در زبان عربی به آن اللفان نیز می‌گویند). نوع سوم، انار ترش (به عربی حامض) است که طبعی سرد و خشک دارد.

خواص انار در طب سنتی

تمام اجزای انار، خاصیت جمع‌کنندگی (قبض) دارند و این خاصیت در انارهای ترش‌تر، بیشتر مشاهده می‌شود. دانه‌های انار نیز دارای خاصیت قبض و خشک‌کنندگی بیشتری هستند. این دو ویژگی در پوست انار بیشتر از دانه‌ها و در گل انار، بیشتر از پوست آن وجود دارد. نکته قابل توجه این است که اگر آب انار را بگیریم، تفاله آن، بیشترین خاصیت قبض را خواهد داشت.

حکمای طب سنتی معتقدند که وقتی ماده‌ای با طبیعت سرد و دارای خاصیت قبض با یکی از اعضای بدن تماس پیدا می کند، اجزای آن عضو را به هم نزدیک کرده و از ریزش و تجمع مواد در آن عضو جلوگیری می‌کند. این امر، مانع از گسترش ورم می‌شود. این ویژگی به‌ ویژه در انار ترش به وضوح قابل مشاهده است و به دلیل طعم ترش آن، قدرت نفوذ بالایی نیز دارد.

انار شیرین به خاطر گرمایی که در طبيعت خود دارد، خاصیت تحلیل‌ برندگی و بازکنندگی دارد و به مجاری داخلی بدن نرمی و لطافت می‌بخشد. به دلیل نسبت بالای آب به تفاله انار، مقدار کمی خون از آن تولید می‌شود و در اصطلاح قدیم به آن “قلیل الغذاء” گفته می‌شود. همچنین، انار شیرین نسبت به انار ترش از ارزش غذایی بیشتری برخوردار است. به همین دلیل، انار شیرین، رطوبت بیشتری به بدن می‌دهد.

فواید مصرف انار بر بدن انسان

با مصرف انار در معده، بخاراتی تولید می‌شود که در صورت افراط در خوردن آن، ممکن است منجر به سنگینی سر شود و برای اعصاب، به ویژه اعصاب بینایی، ضرر داشته باشد.

رب انار به دلیل اینکه در فرآیند تهیه با حرارت، آب خود را از دست داده و منعقد شده است، بخار کمتری تولید می‌کند و در نتیجه احتمال بروز سردرد را کاهش می‌دهد. همچنین شربت انار که با شکر و عسل تهیه می‌شود نیز این خاصیت را دارد، اما رب انار، مفيدتر می باشد.

در طب نوین، انار دارای کاربردهای متنوعی در درمان بیماری‌های مغز و اعصاب است. یکی از این کاربردها، درمان بیماری آلزایمر می‌باشد. داروهای آنتی‌کولین استراز، از جمله داروهای متداول در درمان آلزایمر هستند. تحقیقات نشان داده‌اند که مواد استخراج شده از انار دارای خاصیت ضدکولین استراز نیز هستند که می‌تواند در درمان آلزایمر تأثیرگذار باشد. علاوه بر این، انار می‌تواند در پیشگیری از آسیب مغزی ایسکمی هیپوکسی در نوزادان نیز مؤثر واقع شود. همچنین، جویدن دانه‌های انار نیز خواص مفیدی دارد.